فوت و فن خراطی با چوب

نوشته : پیمان پوربی آزار

این هنر فوق العاده زیبا که تا چند سال پیش رواج بسیا خوبی داشت ، با روی کار آمدن دستگاهای CNC روتاری یا چرخشی ، دامنه کاری بسیار گسترده را برای علاقمندان این رشته فراهم کرد .هنر خراطی با هنر منبت تلفیق گردید و شاهکاری زیبا را خلق نمود . جامهای زیبای برجسته کاری شده ، از حالت سادگی درآمده و عصاهای ساده تبدیل به کنده کاری های زیبا گردید و دیگر هنرمندان محدودیتی برای پر و بال دادن به ایده های خود ندارند . اما این غولهای هوشمند هنوز نتوانسته اند جای هنر دست را بگیرند و شاید هیچوقت هم نتوانند .

آیا خراطی رشته ای در آمد زا میباشد ؟

به نظر من دنیای خراطی برای هنرمندانی ساخته شده که به چوب علاقه زیادی داشته و پر از ایده های ناب میباشند . هر دستی که بر روی چوب دوار به حرکت در می آید نقشی زیبا و ظریف را خلق میکند و بکار گیری ایده ها میتواند بازاری جهانی را به این هنر اختصاص دهد .

در کدام مناطق ایران بیشتر به این کار مشغولند ؟

آمار دقیقی از میزان تراکم شغلی این رشته زیبا در دسترس نیست . اما میتوان از لحاظ هنر تمبک سازی به سه شهر تهران ، کرمانشاه و اصفهان اشاره کرد که اکثرا” با چوب گردو ساخته شده و هنرمندان این رشته در چهار فصل سال به تولید مشغول میباشند .

تولیدات نی قلیان و کالاهای چوبی ریز آشپزخانه ای و خانگی هم در شهرهای کردستان ، سقز ، بانه ، سنندج ( مهره تخته نرد ) بصورت کاملا سنتی تولید میشوند .

در شهر های شمالی هم بدلیل وفور انواع چوبهای رنگی و فروش آن بصورتهای کاسه ، بشقاب و پایه شمع و …. این کار رواج داشته و در شهرهای چالوس ، رشت ، ساری ، محمود آباد و بندر ترکمن هنرمندان خراط ، کسب درآمد میکنند.

در شهر های دزفول ، ایرانشهر ، کرمان ، نطنز ، ارومیه ، بوکان و یزد عمدتا” عشایر بومی به ساخت قطعات چوبی مشغول هستند و با ساختن کالائی ساده با این هنر دست و پنجه نرم میکنند و کالاهایشان را به کلان شهر ها از جمله تهران ، اصفهان ، شیراز و قم ارسال میکنند .

در روش دستی چگونه چوب فرم داده میشود ؟ 

همانگونه که دستگاههای تراشکاری فلزات کار میکنند ، خراطی هم کار میکند . یعنی اساس کار بر روی یک محور چرخیدن و و با ابزارهائی بنام مقار ، فرم دادن است . چنگالهای نوک تیز محور اصلی که به یک نیرو دهنده بنام الکترو موتور وصل میباشد ، در چوب فرو رفته و سمت دیگر آن که صرفا” نگهدارنده و مخروطی شکل میباشد ، در انتهای چوب فرو میرود .

با شروع چرخش بوسیله مقار شکل دهی شروع شده و فرم دلخواه ( یا با شابلون برای تیراژی یا بدون آن برای عددی ) به چوب با فوت و فن خاصی داده میشود .در نهایت کار قبل از پائین آمدن از روی دستگاه سنباده خورده و پرداخت میگردد . پس از عمل رنگ آمیزی کارها روانه بازار میشوند .

عمده بزار کاری این رشته علاوه بر دستگاه خراطی ، سوهان ، چاقو ، اره گرد بر ، تیشه ، دریل ، گیره ، چرخ سنگ و چرخ موج نیز جزو وسایل ضروری این رشته میباشند .

آیا وارد شدن به این هنر از لحاظ در آمد ، پولساز هست ؟

با یک بله یا خیر گفتن نمیتوان به نتیجه مطلوب رسید ولی اگر در سایت فوت و فن ها پروژه هائی که هنرمندان خارجی با دستگاه خراطی میکنند را ببینید ، قطعا” انگشت به دهان میمانید . چون این افراد دائما” در کار خود خلاقیتهای خاصی را به مرحله اجراء میرسانند . ما ایرانیها هنوز تکنیکهای تبدیل ایده به ثروت را بلد نیستیم . برای همین است که هنرهای با قدمت چندین ساله در آستانه نابودی میباشد . هر هنر ، فوت و فن ها و راه کسب درآمد مخصوص به خود را میخواهد و باید قبل از ورود به آن حرفه ، آنها را بیاموزیم .

با دیدی گسترده تر و ایده هائی جدید و زیبا میتوان از این هنر به در آمدی بسیار خوب رسید . اگر شما ایده پردازی پر قدرت هستید ، یک دستگاه سی ان سی روتاری یا چرخشی را در کنار دستگاه خراطی دستی به شما پیشنهاد میکنم چون بسیاری از محصولات خاص از جمله وسایل آشپزخانه نظیر فلفل پاشهای چوبی ( که تنوعشان کم هم نیست ) و یا ظروق چند تکه جای کار بسیار زیادی در بازار کلان شهر ها دارد.

” در عصر ما ، برنده کسی است که با خلاقیت ، دانش ، هنر ، مدیریریت و شکار لحظه ها میتواند برگی نو را برای خود و جامعه خود ، رقم بزند