معرق منبت خط با چوب

هنرمند و اثر هنری او هرگز یک کار تمام‌ شده و مختومه نیست. اثر هنری همواره در تلاطم است و به پرسشهای ذهنی ، خود پاسخ میدهد و پرسشی تازه مطرح می‌کند. این چرخه تمام نا شدنی است .

هنرمند میبایستی قلب و چشم بیننده را تواما” درگیر کند . او را به وجد آورد و کوچکترین بازی که با او میکند ، یک دست مریزاد ساده است و بس . ممکن است خلق یک تابلوی هنری بدست هنرمندان متعدد و با نگرشهای متعدد ، مفاهیم زیادی را به بیننده خود منتقل میکند .

معرق نیز در ایران یکی از رسته های هنری ( در زمینه چوب ) محسوب شده و جایگاهی خاص دارد . در بین سالهای 1375 تا 1390 متاسفانه اکثر استادکاران این رشته دست از کار کشیده و به مشاغل دیگری که تامین کننده معاش آنها باشد روی آوردند و معرق را که روزی منبع اصلی درآمد و آموزش های آنها بود کنار گذاشته و بصورت تفننی به آن نگاه انداختند . اوایل سال 1390 بر اثر کمبود کارهای با کیفیت ، کارهای ناب اساتید این رشته ، قیمتهایی میلیونی به خود گرفت . بطوریکه در شهریور ماه سال 1395 یک تابلوی معرق منبت ( برگزیده از کارهای فرشچیان ) به قیمت 32 میلیون فروخته شد . آری . . . . . هنرمندانی که تا سال 1380 حاظر بودند همین تابلو را با قیمت 200 هزار تومان بفروشند تا فقط گذران زندگی کنند .

افسوس که از جمعیت هنرمندان این رشته ، تعداد کمی هنوز دست به کارند و به قول خودشان فروش کارها نوش دارو شد بعد از مرگ سهراب . زمانی که میبایستی از استادان و هنرمندان این رشته تجلیل می شد ، اتفاق خاصی صورت نگرفت . بگذریم .

لازم دیدیم گذری داشته باشیم بر معرق منبت خط و چگونگی آن .

هنر معرق  در قرن ششم هجری در دوره سلجوقی رواج پیدا کرد و در قرن هشتم هجری ( دوره صفویه) به اوج زیبایی و هنرمندی خود رسید. یعنی دویست سال طول کشید تا این هنر تکامل یافته گردد . معرق چوب شباهت زیادی با معرق کاشی دارد. شباهت این دو رشته در شیوه کار میباشد که در هر دو حالت ، نقش ها از ترکیب بندی قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.

از اساتید بنام این کار میتوان استاد احمد رعنا ، استاد عباس شهمیرزادی ، استاد محمد طاهر امامی و استاد حسین طاهر زاده را میتوان نام برد .

طی تحقیقات و جمع آوری اطلاعاتی که از فرآیند این هنر و سیر سعود و نزول فروش کارهای معرق و منبت داشتیم ، بنظر می آید این هنر نیز همچون   ” مد ” دستخوش چرخش دایره ای شده و یک سیکلی را طی مینماید . ولی آنچه مهم است جلوگیری از نابودی این رشته هنری است که تا کنون اقدامی جدی صورت نگرفته است .

ابزارهای کار :

وسایل کاری ساده است . نیاز به یک میز کار استاندارد با ارتفاع 75 الی 80 سانتی ، کمان اره خوب آلمانی ، مقداره اره مویی از سایز صفر تا سایز 3 ( فقط از جنس پا ملخی )، سوهان پلاتین ساب و چوب ساب ،دریل بسیار کوچک یا دینام کوچک با سه نظام دو طرفه که در فروشگاههای قطعات الکترونیکی موجود است ، سیاه میخ کفاشی ، میخ ریزه دو سانتی بدون سر ، انبردست ،مقدار کمی موم خشک عسل ، میخ کش ، چکش ، چسب چوب فقط مارک اوهو و چسب یک دو سه فقط مارک میترآپل، سنباده با شماره های 80 و 180 و 240 و 400  ، ام دی اف 3 میل خام ، ورقهای برش خورده انواع چوب طبیعی به اندازه 3 میلیمتری ،چسب پهن 5 سانتی ، کاتر موکت بری ، تیغ و دسته تیغ جراحی نوک تیز ، مقارهای دست ساز بسیار ریز ( خودتان هم میتوانید بسازید و در فیلم ویدیویی ما نیز طرز ساخت آنرا آموزش داده ایم )  طرح و نقشه رنگی ( در فیلم دلیل آنرا گفته ایم  ) زیرکار یا قاب یا میز خام  .

توضیحات دیگر در مورد مقدمات اولیه را کنار میگذاریم . اره مویی در دست گرفتن را در هر سایتی میتوانید جستجو کنید . ما به تکنیکهای مهمتر میپردازیم .

در معرق خط مهمترین اصل کاری ، برشکاری حرفه ای میباشد . چنانچه اصول برشکاری با دست را رعایت کرده و دست شما زاویه عمودی و برش بدون لرزش از روی خط را حفظ کند ، کار شما بسیار آسان خواهد بود .  البته زیبایی تابلوهای خطی به کم و زیاد کردن ضخامت چوبها و ترکیب آنها در کنار یکدیگر است . اگر تابلوهای خطی معرق ( بدون منبت ) میسازید باید بدانید فروش اینگونه تابلوها به نسبت تابلوهای معرق منبت ، یک به صد است .

بعد از برش نوشته ها اولین اصل در زیبایی آن ، تراش روی خط میباشد . هنرمند میبایستی به اصول خوشنویسی مسلط باشد و با توجه به حرکت قلم ، تراش روی خط را ایجاد کند . هر چه تراش روی خط ، چشم نواز تر باشد ، ارزش و قیمت آن افزایش میابد . چنانچه نوشته ها پیچیده و به همدیگر برخورد میکنند میبایستی ابتدا تراشها عمقی و سپس ظرافتها روی آن اعمال گردد ، دلیل آن نیز احتمال برخورد قلم ( مقار ) با دیگر نقاط پرداخت شده میباشد .

این نکته را در نظر داشته باشید برای منبت ، از ایجاد حالت منحنی ( یا گرده ماهی ) در طول خط جلوگیری شود .

اگر به نوشته های روی تابلوی سبز رنگ دقت کنید ، علی الخصوص روی حرف  ” ی  ” و سرکش حرف  ” آ ” متوجه خواهید شد تراشها چطور در نظر گرفته شوند .

بعد از پرداخت نهایی ، نوبت چسباندن روی تابلو رسیده .

زیر زمینه را میتوانید متفاوت انتخاب کنید . در تابلوی فوق ، روی ام دی اف ملامینه 3 میل ، با ایر براش ( نوعی پیستوله بسیار ظریف برای کارهای هنری ) رنگ میانی سایه روشن ایجاد و در حاشیه رنگ قهوه ای پاشیده شده است . یکعدد بسم الله بصورت کمرنگ نیز در بالای تابلو با ایربراش رنگ آمیزی شده است . تمامی نقوش ایجاد شده با دست و با قلم موی سه صفر و چهار صفر کشیده شده که زیبایی خاصی به تابلو داده است . این کار بدلیل ترکیب هنر گرافیک و هنر صنایع دستی طرفداران بسیاری پیدا کرد . با اینکه قیمت تمام شده آن بالا بود ، تعداد 130 عدد از آن طی 2 سال فروش رفت .

از این نوع زیر زمینه که بگذریم زیر زمینه های ابر و باد خمیر پلی استری و تمام چوب نیز جلوه خاصی به معرق منبت خط میدهد .

فوت و فن های معرق و تکنیکهای اجرایی آن توسط هر هنرمند متفاوت و منحصر به فرد است . اما در این هنر آنچه مهم است کیفیت ، خلاقیت و عیار دست هنرمند است که حرفی برای گفتن دارد . هر چقدر این سه عنصر در یک کار بیشتر حفظ شود ، قیمت آن اثر نیز بالاتر میرود .

در زمینه تکنیکهای معرق منبت خط از سه سال پیش ، فیلم آموزشی تهیه کردیم که هنوز ویرایش نشده و در لابلای فشردگی های کاری به باد فراموشی سپرده شده . امید است به زودی کارهای نهایی این فیلم انجام شود و علاقمندان ، هم از لحاظ هنری به سطح بالاتری دست یابند و هم از لحاظ مالی .