ساخت آلات موسیقی

میتوان گفت ساخت آلات موسیقی در ایران ، یکی از رشته های هنری – تکنیکی  محصوب میگردد . و دلیل آن استفاده هنرمندانه از مواد اصلی ، هنر دست ، پیاده سازی آموخته ها و از همه مهمتر بکارگیری تکنیکها و فنون این رشته در ساخت ادوات موسیقی میباشد .

اکثر سازندگان ساخت لوازم موسیقی در ایران ، خود به نوعی نوازنده آن رشته میباشند . و این خود تسلط به کار را دو چندان مینماید . البته دلیلی نمیشود که سازنده ای که نوازندگی و شناخت نت ها را نمیداند ، سازهای خوبی تولید نمی کند . در کشور ما هنرمند پیانو سازی هست که خود پیانو زدن را بلد نیست ، اما بهترین پیانوی دست ساز را میسازد و برای خرید آن باید بیش از دو سال در صف انتضار باقی بمانید .

رشته ساخت آلات موسیقی به نوبه خود یکی از رشته های خاص برای کسب درآمد میباشد . در کلیه این رشته ها ، کسب درآمد شاید چنگی به دل نمیزند ، اما عشق و شور به ساخت و تولید ، لحظه ای از سازنده غافل نمیشود . تا جایی که استاد چایچی ( سازنده معرف سه تار ساز ) در خاطرات خود مینویسد :

روزها بیش از 12 ساعت کار میکردم . اما نه تنها خسته نمیشدم ، بلکه در هنگام استراحت هم حتی به فکر حل کردن مسائل مشکلات تولید بودم . من در کارگاهم ساز نمیسازم . به چوبها شور و حالی دوباره میبخشم تا دستان هنرمندی او را از سکوت رهایی بخشد .

اگر شما عاسق ساخت ادوات موسیقی باشید ، هیچگاه از نشستن در یک کارگاه تولیدی ساز خسته نخواهید شد . چرا که هر لحظه در حال مشاهده فرآیند تکمیل سازی یک ساز و رسیدن به مرحله تکمیلی خواهید بود . و واقعا” خستگی هیچگاه در این کارگاهها به فرد چیره نخواهد شد . او خالق آثاری بکر و خاص خواهد بود .

جالب است بدانید دست هر سازنده حرفه ای ، صدایی خاص خود را تراوش میکند . این خاصیت باعث میشود که بگویند صدای سازهای فلان سازنده بم است . یا در اصطلاح بالا میخواند . و از این جهت معروفیت سازهای وی را در این بدانند .

عوامل زیادی در ساخت موثر میباشد . از جمله این عوامل استفاده از نوع چوب ( همانند درخت گردو ، توت ، گلابی و . . . ) همچنین سن درخت ، محل کاشت درخت ، بخش استفاده شده از درخت ، نوع چسب بکار رفته شده ، پرداخت نهایی ، نکات ریز در مقاوم سازی ، مراحل آماده سازی چوب جهت بالا بردن کیفیت صدا ، نوع سیم ، پوست ،کیفیت اتصالات قطعات به همدیگر ، عدم استفاده از رنگ و مواد شیمیایی ، ظرافت و زیبایی و در نهایت تحویل کاری بدون عیب و نقص ضاهری و باطنی نقش موثری در تولید دارند.

• حال چه سازی را بسازیم ؟ و از کجا شروع کنیم

خیلی از افراد دوست دارند سازی را بسازند ، اما هیچ ایده و راهی را در نظر ندارند . ما در اینجا به برسی ساخت آلات موسیقی پر طرفدار که در ایران ساخته میشود ، میپردازیم :

ساخت سنتور :

اکثر قواعد ساخت سنتور از نجاری پیروی میکند . ساخت و برش صفحه سنتور ، ساخت کلاف و دیگر کارهای آن نیازی به دانش قرینه سازی نداشته و کافیست روش ساخت کلاف ، مقعر سازی صفحه رو ، سوراخکاری جهت گوشی سنتور . پل گذاری صحیح ، سیم کشی و خرک گذاری را در کنار یک استاد زیر دست فرا بگیرید .

همچنین در کنار فروش سنتور میتوانید مبادرت به ساخت کیف سنتور و مضراب آن نیز بنمایید . البته افرادی هستند که فقط بصورت تخصصی تولید مضراب سنتور میکنند و پخش عمده دارند .

ساخت سه تار :

یکی از سازهایی که ساخت آن به نسبت راحت میباشد ، ساخت سه تار است . ساخت سه تار مشتمل بر ساخت دسته ، کاسه ، کوک و صفحه میشود . شما میبایستی با استفاده از چوب لایی شده 4 میلیمتری که اکثرا” از چوب توت میباشند ، با حالت دادن روی یک قالب ، از آن یک کاسه بسازید . سپس کاسه ساخته شده را دسته گذاری کرده و در مراحل بعدی صفحه و کوک و دیگر ادوات را روی سه تاری که ساختید نصب میکنید . قیمت یک سه تار بسته به ظرافت ، کیفیت ، نوع چوب ، استخوان یا صدف کاری روی دسته و سازنده آن رنج متفاوتی دارد . هستند سازندگانی که سه تار را اختصاصی بر اساس ارگونومی شخصی شما میسازند و بر این اساس پول بسیار خوبی نیز از خریدار میگیرند .

نوع دیگری از سه تار نیز هست که از چوب یک تکه ساخته شده و فقط دسته و صفحه گذاری میشود . اکثر اساتید سه تارهای تکه تکه یا ( ترکه ای ) را به سه تارهای یک تکه ترجیح داده و دلیل آن کیفیت مطلوب تر صدا در این نوع سه تارها میباشد .

ساخت سه تار برای شما از مرحله شاگردی تا مرحله استادی متوسط بین سه تا 6 ماه و گاها” تا یکسال نیز بطول می انجامد . هر چقدر شوق شما در فراگیری و اجرا بالاتر باشد ، مدت زمان آموزش نیز کوتاهتر خواهد شد .

در صورتی که فنون مربوط به این رشته را فرا گرفتید میتوانید مبادرت به ساخت کمانچه ، عود ، دو تار ، تنبور ، قیچک نیز پرداخته و مهارت خود را ارتقا دهید .

ساخت تمبک :

تنبک ارتباط مستقیمی با کار خراطی دارد . تراشیدن تنبک با دستگاههای سنگین و قطر بالای خراطی انجام میشود . این دستگاهها دارای اسکلتی سنگین و قدرتمند هستند تا بتوان چوبهای سنگین را دوران داده و تراشید . اکثر سازندگان با چوب گردو و یا توت تمبک را ساخته و از چوب خیس استفاده میکنند . سپس جهت جلوگیری از تقییر فرم دهانه ، قطعه ای فنری بر روی دهانه آن سوار کرده تا از تقییر فرم جلوگیری شود .

با روی کار آمدن سی ان سی های خراطی ، جمعی نیز به این دستگاهها روی آورده و محصول را با کیفیت بالاتر و دقیق تری تولید مینمایند . در این سیستم نیازی به چوب تر نبوده و با چوب خشک نیز میتوان به این مهم رسید .

ساخت ویولن  :

ویولن یکی از سازهای محبوب ، زیبا و دست داشتنی است . صدایی بسیار زیبا و پر قدرت داشته و جزو سخت ترین سازها به جهت آموزش میباشد . ویولن در دو مدل ویولن سل ( سایز بزرگ ) و معمولی ساخته میشود .

این ساز به دو روش کارخانه ای و دستی تولید میشود . ارزش ساخت ویولن دستی بسیار بالاتر از کارخانه ای بوده ، اما استانداردهای کارخانه ای بالاتر است . به هر حال هم مدل کارخانه ای و هم مدل دست ساز آن از فروش مناسبی برخوردار است .

ویولن نیز  از چند تکه چوب خم خورده جهت کنارها استفاده می شود . صفحه آن به صورت محدب یا عدسی می بایستی تراش داده شده و در زیر آن پل گذاری میگردد . در نهایت ساخت دسته که خود کاری بسیار فنی و پیچیده است انجام میگردد . در ساخت دسته ویولن قرینه سازی بسیار مهم بوده و هر دو طرف آن باید همسان و همشکل تراش بخورد . در نهایت تمامی قطعات و متعلقات روی آن سوار شده و آماده مرحله رنگ میگردد . رنگهای ویولن متنوع بوده و رایج ترین آنها در ایران سفید ، مشکی ، قرمز ، شرابی ، قهوه ای و رنگ زرد کهربایی میباشد که رنگ قهوه ای و شرابی آن جزو رنگهای پر فروش میباشد .

چوبهای بکار رفته در این ساز از نوعی کاج سخت ( نه چوب روسی معمول نجاران معروف به چوب کاج ) برای ساخت صفحه رویه ، از چوب افرا برای ساخت دسته و صفحه زیرین و کلاف استفاده شده و چوب مشکی روی دسته نیز ( بنام گریف ) اصولا” از آبنوس میباشد . آبنوس بدلیل سختی و تراکم بالا بعنوان تکیه گاه سیم ها استفاده شده و فشار را به راحتی تحمل میکند .

در گذشته چوبهای مورد استفاده برای ویولن را بمدت 5 سال در جایی مناسب نگهداری میکردند و سپس از آنها استفاده میکردند . اما با روی کار آمدن تکنولوژیهای ماکروویو دیگر نیازی به طی کردن پروسه های چندین ساله نخواهد بود و چوب نهایتا” ظرف مدت یکماه به همان کیفیت چوب 5 ساله رسیده و آماده کار میگردد .

ضخامت صفحه رو حداقل 2 میلیمتر و حداکثر 5 میلیمتر میباشد . هر چقدر صفحه رو ضخامت نازک تری داشته باشد ساز در اصطلاح ” بم خوان ” شده و در عکس این حالت ساز صدایی زیر و تیز تر پیدا میکند . در کشور ما فروش ویولن هایی که صدایی زیر دارند بیشتر از بم خوان ها است .

در یک نگاه کلی ، ساخت ویولن حرفه ای به نسبت حساس تر و پول ساز تر از رشته های فوق بوده و در ساخت آن هم میبایستی جدای از نکات فنی ، مسائل هنری را نیز رعایت نمود . چنانچه متخصص در ساخت ویولن شوید ، میتوانید در خارج از کشور به راحتی مشغول به کار ( خود اشتغالی ) شده و از همان روز اول درآمد کسب کنید .
سازندگان ویولن در ایران به نسبت سازندگان سه تار و تار و سنتور بسیار کمتر هستند . از جمله اساتید ساخت ویولن در ایران میتوان به استاد امیر طاهری اشاره نمود که ساخته های ایشان دست ساز هستند .

ساخت تار :

تار یکی از خوش صدا ترین سازها در موسیقی ایرانی بوده و قدمتی طولانی دارد .  شواهد تاریخی از زمان زندیه  حاکی بر آن است که از آن زمان تار و جود داشته است . البته در طی مدت زمان ، شکل و شمایل و همچنین تعداد سیمهای آن دستخوش تقیراتی شده که به سمت کمال پیش رفته است .

جنس کاسه تار از چوب توت و جنس دسته آن از چوب گردو میباشد که در دو طرف آن به جهت استحکام و زیبایی استخوان کار میکنند . جنس خرک و شیطانک هر دو از استخوان بوده و کوک ها نیز عمدتا” خراطی میشوند .

سخت ترین قسمت تار برای ساخت ، کاسه آن میباشد که میبایستی مساله قرینه سازی بخوبی در آن رعایت گردد . کارگاههای زیادی مبادرت به تراش کاسه تار نیمه آماده برای تار سازان مینمایند که این عمل توسط دستگاه کپی تراش هم از داخل و هم از بیرون تا حدود زیادی تراش داده شده و کار سازنده را آسان مینماید . قیمت این کاسه ها متفاوت و بسته به رگه چوب ، مقدار ترک های چوب ، زیبایی چوب و بی عیب بودن چوب گاهی تا 4 برابر بالا و پایین دارد . برای مثال کاسه کامل درجه یک ، 800 تومان و درجه 4 را میتوان با 200 تومان خریداری نمود که شما میتوانید برای شروع کار از کاسه های ارزان قیمت شروع کنید و پس از حرفه ای شدن ، کاسه های درجه یک را تهیه و روی آنها کار کنید .

البته چند سالی است که بعضی از افراد کاسه تار یحیی را با دستگاههای اسکنر یه بعدی اسکن کرده و توسط سی ان سی دقیقا” همان کاسه با همان مشخصات تار یحیی را ساخته ، بطوریکه حتی صدای آن با صدای تار یحیی یکی است و اختلاف بسیار نا چیزی دارد .

ما نیز توصیه میکنیم بجای وقت گذاشتن و چندین سال زجر کشیدن در زمینه ساخت و پرداخت این  ساز و سازهای مشابه این ، دوره های طراحی صنعتی قطعات با نرم افزار را طی کرده تا بوسیله دستگاههای  CNC روز دنیا بتوانید در مدت زمان کوتاه تر ، کاری بسیار با کیفیت تر ، دقیق تر و انبوه تری را تولید نمایید . البته باید بدانید تراش کار با  CNC تاثیری در کیفیت صدای نهایی نداشته و حتی میشود معایب و خطاهای دست را نیز در این سیستم برطرف نمود .

ساخت گیتار :

گیتار یکی از پر طرفدار ترین سازها در موسیقی پاپ و کلاسیک در بین جوانان است . علاقه به نواختن گیتار روز به روز در بین نوجوانان رو به افرایش است . از همین رو فروش آن نیز حالت روتین داشته و تقریبا” همه جا در دسترس میباشد . بهترین گیتارها از لحاظ جنبه عمومی و قیمت مناسب مربوط به شرکت  YAMAHA بوده و رتبه معمول تر از آن را پویا بخود اختصاص داده است . البته گیتارهای رده بالاتر و رده پایین تر بسیاری وجود دارد و در مورد انتخاب گیتار سلیقه های فراوانی هست . یکی گیتار الحمبرا را رتبه یک میداند ، دیگری فندر و شخص دیگر هر دوی آنها را رد میکند . ساخت گیتار در ایران چندان رشته درآمد زایی نبوده و دلیل آن وجود انواع برندهای خوب و آزمایش پس داده شده در بازار است . ممکن است شما زمانی سازنده بهترین گیتار هم بشوید ، اما نمیتوانید بهترین تولید کننده و فروشنده شوید . از این رو ساخت این ساز به این دلیل خوب است که در آن تخصص یافته و تعمیرات آنرا بتوانید انجام دهید .

ساخت این ساز تخصص بسیار زیادی را برای شروع لازم ندارد و با یک سطح آگاهی اندک میتوانید نمونه مشقی آنرا به راحتی تولید کنید .

گیتارها هم در دو مدل برقی و کلاسیک عرضه میگردد . نوع کلاسیک طرفداران بیشتری دارد .

ساخت کاخن :

ساز کاخن یا کاخون یک ساز کوبه ای بوده و اوایل توسط کولی های اسپانیایی نواخته میشد . کاخن در اسپانیایی به معنای جعبه است و اصالت این ساز به جعبه های چوبی میوه برمیگردد . صدای آن زیبایی دوچندان به گیتار داده و آنرا خاص میکند .

کاخن نیز در اثر مرور زمان به تجهیزاتی از قبیل اسنیر ( سیمهای خاص که درون جعبه مرتعش شده و صدایی زیر و ریز تولید میکند ) و یا ساچمه مجهز شده و در بعضی از آنها قابلیت رگلاژ هم دارند .

ساخت این ساز به تازگی در ایران اوج گرفته و از روی مدلهای گرانقیمت و خارجی کپی برداری کرده و با قیمتی مناسب به فروش میرسانند . اکثر کارگاههای ساخت کاخن در تهران بوده و بیشترین فروش آن نیز تهران به خود اختصاص داده است .

ساخت این ساز بسیار ساده بوده و تماما” از اصول نجاری پیروی میکند . پیشنهاد میکنیم این ساز را ساخته و به فروش برسانید . کار سختی نیست .

اگر از دور صدای کاخن را بشنوید این احساس را دارید که صدا با بامپلی فایر و بلندگو پخش میشود . اما از نزدیک متوجه خواهید شد صدا بدون بلندگو بوده و طبیعی است .

ساخت کالیمبا:

کالیمبا معروف به پیانوی آفریقایی است و نوعی ساز تیغه ای است ( همانند زنبورک خودمان ) تیغه های فولادی که یک سر آن متصل به نشیمنگاه چوبی بوده و سر دیگر آن آزاد و برای نواختن است . جعبه ای چوبی که در وسط آن حفره ای وجود داشته تا صدای آن مرتعش شود .ساز کالیمبا در انواع و اقسام مدلها وجود داشته و حتی مدلهای بومی آن با کاسه نارگیل بوده و فرم آن بصورت نیم کره میباشد .

ساخت این ساز تخصص چندانی مورد نیاز نیست و چنانچه مدل اصلی آن را در دسترس داشته باشید ، به راحتی میتوانید از روی آن بسازید .

صدای بسیار زیبای آن از داخل یک جعبه کوچک قطعا” شما را برای اولین بار شگفت زده خواهد کرد .

ساخت دف :

دف هم یکی از سازهای ایرانی است . ساخت آن از مهارت و تخصص بالایی برخوردار نیست . دایره چوبی پیرامونی بوسیله عملیات حرارت و بخار بالا بر روی یک قالب ساخته خواهد شد ( همانند سرند های ساختمانی برای الک کردن سیمان ) سپس پس از فرم گیری قطعه چوب را باز کرده و با برش و چسباندن آنها به یکدیگر ، یک دایره چوبی میسازند . در مرحله بعدی کافیست پوست طبیعی یا پوست مصنوعی را روی چوب کشیده و حلقه های دور دف را دور تا دور دف کار نماییم . اکنون دف آماده است .

ساخت ماراکاس :

ماراکاس نیز نوعی ساز بوده و صدایی خاص دارد . ضاهر آن به نوعی شبیه به گوشت کوب بوده و در هنگام تکان دادن صدایی همانند خش خش را تولید میکند . دلیل این صدا وجود شن ، دانه های برنج و یا دانه های ریز پلاستیک در قسمت کاسه آن بوده و باعث ایجاد صدا میشود .

ساخت آن بسیار ساده است . ابتدا یک الگو از داخل اینترنت جستجو کنید . سپس با توجه به اندازه های آن چوب را برش بزنید . آنرا به دستگاه خراطی خودتان بسته و شروع به تراشیدن آن بنمایید . سپس داخل قسمت سر گوشت کوب مانند را خالی نموده و مقداری دانه برنج ، یا دانه های پلاستیکی ( پچ پلاستیک ) ریخته و درب آنرا با چسب چوب بچسبانید . چنانچه تمایل داشته باشید ، میتوانید روی سطح ماراکاس را به شیوه نقاشی های رایج رنگ آمیزی نمایید .

افکت باران و افکت رعد ( جانبی های موسیقی ) :

افکت باران از یک لوله 6 سانتی با قراردادن پولکی های متعدد ( سینی ) در داخل آن ایجاد میشود . طول لوله مهم نیست و شما میتوانید طول کوچک و یا بزرگی را تهیه کنید . طرز کار آن بسیار ساده بوده و صدایی کاملا” شبیه به چکیدن باران را تولید میکند . کافیست پولکی ها را ( سه چهارم یک دایره ) بصورت قرینه ای داخل لوله به فواصل منظم کار کرده و داخل آنرا با شن میانه یا دانه برنج و یا دانه پلاستیک پر نمایید . در هنگام سر و ته کردن این لوله بدلیل برخورد مداوم دانه ها با پولکی ها ، صدای باران تولید میشود .

استفاده از این مقاله با ذکر منبع بلامانع میباشد .